AI viết code, con người cầm búa: Sự thật việc làm ở Mỹ 2025

Nếu bạn nghĩ AI chỉ là một công cụ hỗ trợ, thì năm 2025 sẽ khiến bạn phải suy nghĩ lại. Tại Mỹ, hàng loạt tập đoàn đã tinh gọn nhân sự văn phòng, trong khi nhu cầu về thợ kỹ thuật, bảo trì, cơ khí lại tăng vọt. Sự thật việc làm ở Mỹ 2025 khi AI viết code, con người cầm búa không còn là ví von, thực tế sống động của nền kinh tế số hóa. Thế giới việc làm đang đổi vai: ai biết tận dụng AI và giữ kỹ năng thực hành sẽ tồn tại, ai chỉ “ngồi bàn giấy” sẽ bị bỏ lại phía sau.

1. Nguyên nhân dẫn tới làn sóng thay đổi việc làm

AI và tự động hóa công việc văn phòng

AI không còn là khái niệm xa vời: Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) như ChatGPT, Claude, hệ thống tự động hóa nhập liệu và phân tích dữ liệu… đang được áp dụng rộng rãi trong các công ty ở Mỹ. Nghiên cứu cho thấy khoảng 30% công việc hiện nay tại Mỹ có thể được tự động hóa hoàn toàn vào năm 2030, và khoảng 60% công việc sẽ trải qua thay đổi lớn về nhiệm vụ nhờ AI.
Điều này đặc biệt ảnh hưởng tới các vai trò văn phòng – những công việc có phần lớn nhiệm vụ lặp lại, dữ liệu, báo cáo – vốn trước đây được xem là ổn định.

Doanh nghiệp tái cấu trúc, tối ưu hóa chi phí

Không chỉ là AI, mà còn là xu hướng doanh nghiệp “làm nhiều hơn với ít hơn”. Các tập đoàn lớn của Mỹ như Amazon, UPS, Target đã cắt giảm hàng chục nghìn nhân viên văn phòng – phản ánh rằng nhân sự văn phòng bị xem là “chi phí” và dễ bị thay thế hơn. Việc này đẩy nhiều người vào trạng thái “giữ chỗ” nhiều hơn “tạo giá trị”.

Sự thay đổi giá trị lao động – từ bằng cấp sang kỹ năng thực hành

Trước đây, một tấm bằng đại học là tấm vé vào tầng lớp trung lưu. Nhưng giờ đây, bằng cấp thôi chưa đủ nếu bạn không có khả năng thích ứng, sáng tạo, thực thi giúp doanh nghiệp cạnh tranh với AI. Nghiên cứu cho thấy: trong các vai trò có nguy cơ tự động hóa cao, những kỹ năng “thực hành”, “hành động”, “điều phối tình huống thực tế” được định giá cao hơn.
Nói cách khác: người học mà chỉ học “lý thuyết bàn giấy” sẽ ngày càng ở thế yếu trong thị trường.

Xu hướng toàn cầu & khủng hoảng lao động tay nghề

Trái ngược với khủng hoảng việc làm văn phòng, nhiều ngành kỹ thuật – xây dựng, bảo trì, điện lạnh, vận hành thiết bị tự động lại đang thiếu hụt mạnh lực lượng lao động. Ở Mỹ, các công ty nói rõ: họ thiếu thợ tay nghề cao hơn là tư vấn viên, quản lý văn phòng. Họ cần người hành động chứ không chỉ nghĩ.
Tất cả những yếu tố trên đã kết hợp tạo nên “cơn sóng” dịch chuyển lao động: từ nhân viên văn phòng sang thợ lành nghề, từ lý thuyết sang thực hành – song hành với AI.

2. Diễn biến thực tế tại Mỹ năm 2025

Con số và xu hướng nổi bật

Theo nghiên cứu của Federal Reserve Bank of St. Louis, những nghề nghiệp có mức độ tiếp xúc với AI cao nhất lại là những nghề có tỉ lệ thất nghiệp tăng nhiều từ 2022-2025.

Theo báo cáo của PwC, ngành nghề tiếp xúc nhiều với AI có mức tăng thu nhập cao gấp đôi, kỹ năng thay đổi nhanh hơn 66% so với ngành khác.

Trong khi đó, theo dữ liệu của Bureau of Labor Statistics (BLS), nhiều nghề kỹ thuật vẫn có mức tăng việc làm vượt trung bình: ví dụ ngành phát triển phần mềm dự kiến tăng ~17.9% từ 2023-33.

Những con số này cho thấy: không chỉ là câu chuyện “mất việc” mà là chuyển đổi việc làm và những người không kịp chuyển đổi sẽ bị tụt lại.

Những câu chuyện cụ thể

Chẳng hạn, ở Amazon, CEO Andy Jassy đã gửi thư nội bộ cho nhân viên: công ty dự kiến sẽ giảm bộ phận văn phòng do AI tăng hiệu suất.
Cũng theo nghiên cứu, dù ảnh hưởng chưa phải là “khủng hoảng” ngay lập tức, nhưng tác động của AI tới tăng trưởng việc làm đang có dấu hiệu tăng lên. 
Nhiều người lao động trẻ trong ngành công nghệ cảm nhận rủi ro rõ hơn: như nghiên cứu của Goldman Sachs cho biết: lao động trẻ từ 20-30 tuổi trong ngành tech có thất nghiệp tăng ~3 phần trăm từ đầu 2024.

Sự đảo chiều: Văn phòng mất giá – Thợ tay nghề lên ngôi

Những công việc văn phòng vốn được xem “ổn định” giờ lại đối mặt với nhiệm vụ bị tinh gọn hoặc tự động hóa. Ngược lại, công việc như kỹ thuật viên bảo trì, thợ cơ khí, thợ điện, vận hành thiết bị công nghiệp… đang được trả lương cao hơn và có ít nguy cơ bị thay thế bởi AI.

Hơn nữa, các vị trí này thường yêu cầu: kỹ năng thực hành, tương tác vật lý, xử lý tình huống ngoài lý thuyết. Những thứ mà AI dù mạnh mẽ vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn.

3. Ai bị ảnh hưởng – Ai được hưởng lợi?

Nhóm bị ảnh hưởng mạnh

• Nhân viên văn phòng trung cấp: chuyên viên hành chính, trợ lý, nhập liệu, báo cáo – những công việc có thể được AI hoặc workflow tự động hóa.
• Nhân viên có bằng đại học nhưng kỹ năng thực hành yếu và không cập nhật: họ gặp rủi ro vì tổ chức cần người biết vận dụng công nghệ, không chỉ làm theo hướng “copy & paste”.
• Sinh viên mới ra trường ngành văn phòng truyền thống (nhân sự, quản trị, truyền thông) – thị trường tuyển dụng đang thu hẹp ở các vị trí đầu vào.

Nhóm đang hưởng lợi hoặc ít bị ảnh hưởng

• Thợ lành nghề: kỹ thuật viên, thợ điện, thợ máy, thợ hàn, người làm trong lĩnh vực xây dựng, logistics, bảo trì thiết bị.
• Những người có kỹ năng “kết hợp” giữa tay nghề và số hóa: ví dụ thợ máy biết IoT, kỹ thuật viên biết robot, người vận hành thiết bị tự động hóa.
• Những người chuyển đổi thành công từ văn phòng sang nghề thực hành hoặc nghề công nghệ mới: họ đang “nắm phần bánh” mới của thị trường.
• Những người phát triển kỹ năng AI-complementary: tức là không chỉ dùng AI mà giúp doanh nghiệp áp dụng AI, đào tạo AI – giá trị của họ tăng đáng kể.

4. Giải pháp sinh tồn và phát triển nghề nghiệp trong thời đại AI

Tự đánh giá vị thế nghề nghiệp

Trước tiên, mỗi người nên tự hỏi:

• Công việc của tôi có bao nhiêu % nhiệm vụ có thể tự động hóa?
• Tôi có đang sử dụng AI hay bị AI thay thế?
• Tôi có kỹ năng thực hành hoặc tay nghề không?
• Tôi có sẵn sàng học lại, nâng cấp và chuyển nghề nếu cần?
  Việc đánh giá sớm giúp bạn không bị “ngồi chờ thất nghiệp”.

Học cách làm việc với AI, chứ không chỉ làm việc trước AI

• Học cách sử dụng công cụ AI trong công việc của mình: từ viết, phân tích, lập trình, đến quản lý dự án.
• Học cách định hình công việc mà AI hỗ trợ: thay vì làm việc đơn thuần, bạn quản lý việc AI làm.
• Học cách phát triển “kỹ năng AI-complementary”: kỹ năng mà AI không thể thay – sáng tạo, cảm xúc, tương tác con người, kỹ năng tay nghề thực tế.

Chuyển đổi nghề nghiệp hoặc nâng cấp nghề nghiệp

• Nếu bạn thấy nghề mình gặp nguy cơ: hãy xác định nghề thay thế hoặc nghề có nhu cầu cao hơn – ví dụ thợ tay nghề + công nghệ, kỹ thuật viên IoT, vận hành robot, bảo trì thiết bị tự động.
• Học nghề: chọn khóa học thực hành, chứng chỉ tay nghề, học online/offline kết hợp.
• Nâng cấp nghề hiện tại: nếu bạn vẫn ở văn phòng, hãy học kỹ năng số hóa, tự động hóa, BI, AI ứng dụng… để bạn không bị “chỗ trống” thay bằng AI.
• Xây dựng thương hiệu cá nhân: người biết tay nghề + công nghệ sẽ nổi bật. Hãy tạo hồ sơ nghề nghiệp rõ ràng, có dự án thực tế, kỹ năng có chứng minh.

Doanh nghiệp và môi trường hỗ trợ

• Doanh nghiệp nên phát triển chiến lược “nhân sự + AI”: biến AI thành công cụ tăng năng suất, không chỉ để thay người.
• Chính sách giáo dục và nghề nghiệp cần thay đổi: ưu tiên đào tạo nghề, kỹ năng thực hành, thích ứng với AI nhanh hơn bằng cấp truyền thống.
• Người lao động cần chủ động học lại – reskilling và upskilling trở thành xu hướng bắt buộc.

5. Làm gì khi tương lai việc làm đang đổi hướng?

Thực trạng và nguy cơ

Tại Việt Nam, mặc dù mức độ ứng dụng AI chưa cao như Mỹ, nhưng dấu hiệu chuyển dịch đã xuất hiện: nhiều công ty chuyển sang sử dụng phần mềm tự động hóa, chatbot, RPA – đặc biệt trong khối văn phòng, dịch vụ.
So với Mỹ, Việt Nam có lợi thế là chi phí nhân công thấp hơn, nhưng cũng có rủi ro là nếu không nâng cấp kỹ năng, lao động văn phòng sẽ bị “lạc hậu” nhanh hơn khi doanh nghiệp FDI hoặc công nghệ tăng mạnh.

Cơ hội lớn

• Nhu cầu nhân lực kỹ thuật: điện, cơ khí, bảo trì thiết bị, logistics, tự động hóa là rất lớn và sẽ tăng.

• Giá trị tay nghề + công nghệ tại Việt Nam đang gia tăng: nếu bạn biết vận hành, sửa chữa, lắp đặt thiết bị có yếu tố tự động hóa – bạn trở thành người “hiếm” và được trả cao hơn.

• Cơ hội đào tạo nghề: nhiều chương trình nghề, trung tâm kỹ thuật đang mở, khuyến khích học viên. Đây là thời điểm “vàng” để chuyển nghề hoặc nâng cấp nghề.

Hành động cụ thể dành cho lao động Việt Nam

• Đánh giá nghề hiện tại: nếu bạn làm việc văn phòng – hãy hỏi: công việc tôi có thể bị AI thay không?

• Học kỹ năng số hóa: từ Excel nâng cao, BI, RPA, đến IoT, tự động hóa.

• Học một nghề tay nghề cơ bản nhưng có yếu tố công nghệ: ví dụ thợ điện có hiểu PLC, thợ máy biết IoT, kỹ thuật viên bảo trì biết sensor & dữ liệu.

• Tạo bản thân linh hoạt: nghề hiện tại + nghề tương lai. Ví dụ: bạn làm nhân sự lại học thêm phân tích dữ liệu hoặc automation.

• Kết nối nghề nghiệp: tham gia cộng đồng kỹ thuật, nghề; tham quan xưởng, nhà máy; học thực hành; kiếm mentor.

• Tập trung kỹ năng mềm: giao tiếp, giải quyết vấn đề, sáng kiến – vì AI không thay con người ở các vai trò này tốt.

6. Kết luận

Thế giới lao động đang bước vào thời đại “AI viết code, con người cầm búa” – nghĩa là mô hình việc làm truyền thống bị thử thách, và tay nghề thực hành + công nghệ kết hợp trở thành yếu tố then chốt.
Mỹ hiện đang trải qua một cuộc đổi vai lịch sử: văn phòng nhiều người bị tinh gọn, thợ tay nghề ít người nhưng giá trị cao lại được trọng dụng. Điều này cung cấp thông điệp mạnh mẽ:

“Không phải AI lấy việc của bạn, mà là người biết sử dụng AI và người có kỹ năng thực hành + công nghệ sẽ lấy việc của bạn.”

Với người lao động dù ở Mỹ hay Việt Nam có một câu hỏi then chốt:

“Nếu AI có thể làm việc của tôi, thì tôi có thể làm gì khác mà AI không thể?”

Hãy dùng câu hỏi đó làm khởi đầu cho hành trình học lại, chuyển đổi và phát triển nghề nghiệp của bạn. Không chỉ để tồn tại mà để dẫn đầu.

Nguồn: kinhnghiem.vn